موشَک هدایتشونده[۱] یا به اختصار موشک[۱] نوعی سامانه تسلیحاتی خودکششی هدایتشونده است. موشکهای مدرن نخستین بار در جنگ جهانی دوم پدیدار شدند. موشکها موجب یک دگرگونی انقلابی در تقریباً همه جنبههای فعالیتهای نظامی شدند و به ویژه ماهیت نبردهای هوایی و دریایی، پشتیبانی نزدیک هوایی و جنگ هواییاستراتژیک را دگرگون ساختند. هرچند بمبهای اتمی کشتار جمعی در مقیاسی بسیار گسترده را ممکن ساختند ولی موشکهای بالستیک قارهپیمای مسلح به کلاهک اتمی بودند که روشی مطمئن را برای شلیک بمبهای اتمی مطرح کردند.[۲]
موشک یک سامانه تسلیحاتی محسوب میشود چرا که از بخشهای گوناگونی تشکیل میشود که دربرگیرنده بخش هدفیابی و هدایت، بخش پروازی، موتور و کلاهک میشوند. موتور موشک معمولاً یک راکت است و از این حیث موشک را میتوان راکت هدایتشونده محسوب کرد. البته موشکهای کروز به جای راکت از موتور جت استفاده میکنند و از این نظر نوعی هواپیمای بدون سرنشین هستند. کلاهک جنگی بمبی است که موشک آن را با خود حمل میکند و سیستمهای هدایتی متنوعی مانند هدایت سیمی، تلویزیونی،گرمایی، لیزری، و راداری هم در انواع مختلف موشکها استفاده میشوند. حرکت این سامانه هم با نیروی واکنش ناشی از خروج گاز تأمین میشود که ناشی از سوختن سوخت از طریق واکنشهای شیمیایی داخل موتور موشک است. موشک از دید سوخت به دو دستهٔ موشک با سوخت مایع و موشک با سوخت جامد بخش میشود.
مهماتی که به سوی هدفی شلیک میشوند به انواع گوناگونی تقسیم میشوند:
نخستین موشکهای ساخته شده به عنوان سلاح جنگی، یک سری موشک بودند که توسط آلمان نازی در جنگ جهانی دوم ساخته شدند. مشهورترین آنها وی-۱ و وی-۲ بودند هر دوی آنها از یک سیستم سادهٔ مکانیکی خلبان اتوماتیک استفاده میکردند تا موشک در مسیر از پیش مشخص شده پرواز کند. نوع کمتر شناخته شده آنان یک سری از موشکهای ضد ناو و ضدهوایی بودند که سیستم کنترل آنها رادیویی بود و توسط اپراتور کنترل میشد. هرچند این سیستمهای قدیمی در جنگ جهانی دوم در تعداد کم تولید شدند.
هر موشک یک سیستم تسلیحاتی است و از بخشهای گوناگونی تشکیل میشود که معمولاً میتوان آنها را در چهار مورد ردهبندی کرد:
سامانههای متنوعی برای هدایت موشک وجود دارند. عمومیترین روش این است که از یک نوع پرتو استفاده شود؛ مانند فرو سرخ یا لیزر یا موجهای رادیویی تا موشک را به طرف هدف هدایت کنند. این پرتو ممکن است از خود هدف سر چشمه گرفته باشد (مثل گرمای موتور یا موجهای رادار دشمن) یا ممکن است از خود موشک تأمین شود (مثل رادار) یا ممکن است توسط یک شخص سومِ خودی تأمین شود (مانند رادار وسیله نقلیه پرتاب یا پلت فرم پرتاب، یا یک نقش دهنده لیزر که توسط پیادهنظام عمل میکند) دو تای اولی معمولاً با اصطلاح شلیک و بعد هیچ شناخته میشوند چون نیازی به پشتیبانی بیشتر یا کنترل شدن از وسیله نقلیه یا پلت فرم پرتابکننده ندارند تا عمل کنند. روش دیگر این است که از دوربین تلویزیونی استفاده کنند که به وسیله نور مرئی یا فروسرخ میتوانند هدف را ببینند. تصویر ممکن است توسط یک عملگر انسانی استفاده شود تا موشک را راهنمایی کند به سوی هدف یا این کار توسط یک کامپیوتر انجام شود.
خیلی از موشکها از ترکیبی از دو روش بالا یا بیشتر بهره میگیرند تا دقت و شانس برخورد موفقیت آمیز به هدف را ارتقا دهند. بعضی از موشکها نیز با عکس برداریهای پیشین از مسیری که باید موشک طی کند تا به هدف برسد هدایت میشود به این صورت که موشک لحظه به لحظه مسیر خود را با عکسهای هوایی گرفته شده چک میکند تا به هدف برسد و معمولاً نیز عکسهای هوایی و مسیر حرکت موشک از مناطق کوهستانی انتخاب میشود تا عکسها به راحتی قابل تشخیص برای موشک باشند
روش دیگر برای هدفگیری موشک این است که به موقعیتی از قبل شناخته شده پرتاب شود، با استفاده از سیستمهای هدایتی مثل سیستم موقعیتیاب جهانی یا ترکام یا آی ان اس، این سیستم هدایت، موشک را با دانستن موقعیت فعلی موشک و موقعیت هدف و سپس حساب کردن مسیر بین آن دو هدایت میکند. همچنین این کار میتواند توسط یک کاربر انسانی با دقت کمتر انجام گیرد. کاربر انسانی هدف و موشک را باید ببیند؛ که به وسیله کابل یا رادیو بر اساس کنترل از راه دور هدایت میکند. یا به وسیله یک سیستم اتوماتیک که همزمان موشک و هدف را ردیابی میکند.
موشکها بطور کلی به چهار دسته زمین به هوا، هوابههوا، هوابهسطح و سطح بهسطح تقسیم میشوند. هریک از گروهها نیز براساس برد، نوع سوخت، نوع کلاهک و نوع سیستم هدایت به زیرگروههایی تقسیم میشوند.[۳]
موشکها را همچنین میتوان بر اساس نوع سطح پرتاب به دریاپایه، زمینپایه و هواپایه تقسیم کرد.
موشک بالستیک (به انگلیسی: Ballistic missile) به موشکهایی میگویند که تا ارتفاع بسیار بالایی اوج میگیرند (که این قسمت راه با موتور و مابقی راه را با استفاده از نیروی جاذبه زمین به سمت هدف میروند که مانند یک سقوط آزاد البته با هدایت صحیح است. موشکهای بالیستیک معمولاً ارتفاع بسیار بالایی میگیرند و برخی از موشکهای بالستیک که برد بسیار بالایی دارند حتی از جو زمین نیز خارج میشوند و با استفاده از ماشین ورود مجدد (RV) به جو بازمیگردند.[۱]
موشک بالستیک در حقیقت یک ماشین تحویل موشک-مولد، شامل سیستم رهیابی و محفظه حمل مهمات است که اساساً علیه اهداف زمینی و سطحی مورد استفاده قرار میگیرد. انواع گوناگون موشکهای بالستیک معمولاً بر حسب برد طبقهبندی میشوند. نوع خاصی از موشکهای بالستیک وجود دارد که اززیردریاییها شلیک میشود و SBLM نام دارد. در ساخت موشکهای بالستیک، مبحث پیشرانه که مشخصکننده برد موشک است مهمترین مسئله محسوب میشود و پس از آن میزان توانایی حمل مهمات که قدرت تخریب آن را افزایش میدهد.[۲]
اولین موشک بالستیک A-4 نام داشت که معمولاً با نام موشک وی-۲ (اصطلاح آلمانی 2-Vergeltungswaffe به معنی «سلاح انتقامی ۲») شناخته میشود که بین سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ میلادی توسط آلمان نازی و زیر نظر ورنر فون براون در ورماخت ساخته شد. اولین پرتاب موفقیت آمیز وی-۲ در ۳ اکتبر ۱۹۴۲ بود و برای اولین بار در تاریخ ۴ سپتامبر ۱۹۴۴ علیه انگلستان مورد استفاده قرار گرفت. تا پایان جنگ جهانی دوم حدود ۳۰۰۰ موشک وی-۲ از مجموع شش هزار موشک ساخته شده توسط ورماخت، به سمت کشورهای بریتانیا، هلند و بلژیک پرتاب شده بود.[۳]
موشکهای بالستیک را میتوان از نظر برد یا کاربرد آنها دستهبندی کرد، که معمولاً آنها را بر اساس برد گروهبندی میکنند. کشورهای مختلف از الگوهای متفاوتی برای دستهبندی موشکهای بالستیک استفاده میکنند.
به دلیل محدودیت موشکهای بالستیک در توانایی حمل بارهای سنگین عمدتاً از موشکهای بالستیک بلند برد و میانبرد برای حمل کلاهکهای هستهای استفاده میشود، زیرا در غیر این صورت پرتاب کردن حجم کمی از مواد منفجره معمولی توسط موشکهای بالستیک صرفهٔ اقتصادی ندارد.[۳]
موشکهای بالستیک کوتاه برد (SRBM) بهطور بالقوه در درگیریهای منطقهای به دلیل فاصله کم کشورها، هزینه نسبی کم و سهولت تنظیمات و پیکربندی آنها مورد استفاده قرار میگیرند. در تعاریف مدرن و امروزی موشک بالستیک کوتاه برد گروه وسیعتری از موشکها را در بر میگیرد و شامل هر موشکی است که برد آنها کمتر از ۳٬۵۰۰ کیلومتر باشد.
آرش: مجموعهای از راکتهای توپخانهای غیر هدایت شونده ۱۲۲ میلیمتری تولید ایران برای استفاده در راکتانداز روسی بیام-۲۱ گراد است.
چهار مدل صادراتی از این راکت وجود دارد که هر یک دارای مشخصات مختلفی هستند:
آرش ۱ : برد : ۲۱٫۵ کیلومتر، طول : ۲٫۸۱۵ متر، سرعت : ۷۱۰ متر بر ثانیه
آرش ۲ : برد : ۳۰ کیلومتر، طول : ۲٫۸۱۵ متر، سرعت : ۱۰۵۰ متر بر ثانیه
آرش ۳ : برد : ۱۸ کیلومتر، طول : ۲٫۰۵۰ متر، سرعت : ۷۲۰ متر بر ثانیه
آرش ۴ : برد : ۴۰ کیلومتر، طول : ۲٫۸۹۰ متر، نوع کلاهک : HE تکه تکه شونده، توپ فولادی، مین و سوخت هوایی (احتمالاً)
مدارک صادرات میگویند که آرش ۴ دارای سیستم پرتابکننده متفاوت نسبت به دیگر انواع است. همه آنها از لانچرهای ۴۰ لولهای شلیک میشوند.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
۲-حوت
حوت: یک موشک سطح به دریا و زیرآبی یا اژدر دارای پیشرانه راکتی ِ و با قابلیت فراحفرهزایی تولید ایران است که نخستین بار در رزمایش پیامبر اعظم بهار سال ۱۳۸۵ آزمایش شد. سرعت این موشک معادل ۱۰۰ متر بر ثانیهاست که ۳ تا ۴ برابر بیشتر از سرعت اژدرهای معمولی است.[۱] توان رزمی این موشک برابر با موشک VA-111 Shkval ساخت روسیه است.حوت شباهت قابل توجهی با اژدر ویآ-۱۱۱ اشکفال دارد که شوروی از سال ۱۹۷۷ آن را عملیاتی کردهاست. به همین دلیل بحثهایی در مورد احتمال خرید آن از روسیه یا قرقیزستان (جایی که کارخانه تولید این موشک در آن واقع است) مطرح شدهاست. ریچارد فیشر از قول منابع تایوانی نوشته که چین توانایی مهندسی مع برخی از انواع وی آ-۱۱۱ را دارد و در نتیجه احتمال دارد منبع تکنولوژیکی حوت از طریق چین فراهم شده باشد.
ادموند پوپ کارشناس اطلاعاتی نیروی دریایی هم مدعی شده که حوت عیناً مشابه اشکفال نیست اما روسها در طراحی آن مشارکت داشتهاند. وی گفته که در اواخر دهه ۱۹۹۰ از طریق مقامات دولتی روسیه از همکاری آنها در این پروژه مطلع شدهاست. ادموند پوپ که ناخدای بازنشسته نیروی دریایی آمریکاست در سال ۲۰۰۰ به دلیل جاسوسی برای دریافت اطلاعات محرمانه ویآ-۱۱۱ اشکفال در روسیه محاکمه و محکوم شده بود.
مقامات ایرانی حوت را سریعترین اژدر دنیا خواندهاند و به گفته سردار علی فدوی جانشین فرمانده سپاه پاسداران این موشک میتواند به سرعت ۲۲۳ مایل در ساعت برسد.
این موشک با تولید حبابهای بخار که از نوک دماغه و پوسته خود خارج میکند لایهای از گاز در اطراف خود شکل میدهد و بدین ترتیب خود را از تماس مستقیم با آب و پسای قابل ملاحظه ناشی از آن دور میکند. از چالشهای فنی توسعه چنین موشکی میتوان به کاویتاسیون اشاره نمود که لازم است میزان حبابهای کاویتاسیون برای حفظ و پایدار نگهداشتن لایه گاز اطراف موشک و نیز رسیدن به کمترین پسا کنترل شود. در همین رابطه توجه به تداخل گازهای خروجی از راکت و نیز سطوح کنترل موشک با لایه گاز ایجاد شده در اطراف آن، پیچیدگیهای این مسئله را روشنتر میسازد. به ویژه زمان شروع به کار موتور و شرایطگذار (Transision) ناشی از آن از این حیث قابل توجه است. سیستم هدایت چنین موشکی نیز با چالشهای خود روبرو است. تغییر محیط سیال اطراف موشک، شکست امواج و نیز سرعت خود موشک از مواردی است که هدایت آن را با مشکلات عدیدهای مواجه میسازد.
ویآ-۱۱۱ اشکفال که شورویها طراحی آن را از دهه ۱۹۶۰ برای مقابله با زیردریاییهای هستهای آغاز کردند، یک اژدر ۵۳۳ میلیمتری است و ۲۷۰۰ کیلوگرم وزن دارد که ۲۱۰ کیلوگرم آن را کلاهک جنگی آن تشکیل میدهد. موتور راکتی این اژدر از سوخت مایع استفاده میکند. دو تن از وزن اژدر را مخزن سوخت تشکیل میدهد که شامل ۱۵۰۰ کیلو هیدروژن پروکسید و ۵۰۰ کیلو نفت سفید است. سرعت این اژدر ۸٫۲ متری هنگام شلیک ۹۳ کیلومتر بر ساعت است که در طول مسیر به بیش از ۳۷۰ کیلومتر میرسد. برد عملیاتی مدلهای جدید اشکفال به ۱۱ تا ۱۵ کیلومتر میرسد اما مدلهای قدیمی فقط تا ۷ کیلومتر برد داشته.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
۳-خرمشهر
موشک خرمشهر | |
---|---|
نوع | Ballistic missile |
اولین سازنده | ایران |
تاریخچه محصول | |
تولید | صنایع دفاعی ایران |
مشخصات | |
وزن | 19-26 tons |
طول | 13 m |
برد موثر | 2000 km with 00 kg کلاهک جنگی |
موتور | سوخت مایع |
سرعت | Unknown |
سکوی پرتاب | mobile |
خرمشهر، موشک بالستیک میان برد ساخت ایران است که در ۳۱ شهریور ۱۳۹۶ مطابق با ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۷، همگام با مراسم رژه سراسری نیروهای مسلح ایران در آغاز هفته دفاع مقدس به نمایش گذاشته شد
قابلیت ها:
امیرعلی حاجیزاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، برد موشک خرمشهر را ۲۰۰۰ کیلومتر معرفی کرده و آن را با قابلیت حمل کلاهک تا ۱۸۰۰ کیلوگرم تشریح کرده که میتواند به جای یک کلاهک، چند کلاهک حمل کند.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
۴-خلیج فارس
خلیج فارس: یک موشک بالستیک ضد کشتی، سوخت جامد تک مرحلهای، مافوق صوت با برد ۳۰۰ کیلومتر است که بر اساس موشک فاتح ۱۱۰ طراحی و ساخته شدهاست. این موشک با یک کلاهک انفجاری ۶۵۰ کیلوگرمی تجهیز شده که از ترکیبی از سیستمهای هدایت بهره میبرد که از رهگیری آن جلوگیری میکند.
این موشک در فوریه ۲۰۱۱ رونمایی شد هنگامی که فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سرلشکر محمدعلی جعفری تولید انبوه آن را اعلام داشت. خبرگزاری فارسصحنههایی از هدف قرار دادن موفقیتآمیز کشتی (هدف) توسط موشک فوق را منتشر کرد. این موشک برای اولین بار در رزمایش دریایی پیامبر اعظم-۳ در سال ۲۰۰۸ آزمایش شد.[۱]
فرمانده هوافضای سپاه پاسداران گزارش داد، دقت موشک خلیج فارس به کمتر از ۱۰ متر رسیدهاست.[۲]
خلیج فارس | |
---|---|
نوع | موشک بالستیک ضد کشتی |
خاستگاه | ایران |
تاریخچه خدمت | |
خدمت | ۲۰۱۱ |
تاریخ تولید | |
طراح | ایران |
خصوصیات | |
طول | ۸٫۸۶ متر |
قطر | ۰٫۶۱ متر |
کالیبر | 610mm |
لولهها | 61cm سانتیمتر |
عملکرد | سیستم هدایت و کنترل چندگانه |
سرعت سیر دهانه | 1500m/s در هنگام فرود |
برد موثر | از ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر |
برد نهایی | ۳۰۰ کیلومتر |
کلاهک | یکی |
کلاهک خرج | 500KGکیلوگرم |
موتور | سوخت جامد |
جلوبرنده | موتور سوخت جامد ترکیبی |
برد موثر |
۳۰۰ کیلومتر |
سرعت | ۳ ماخ |
سامانه هدایت |
الکترواپتیک |
سامانه هدایت استیرینگ |
توسط سرورها |
دقت | کمتر از ۱۰ متر |
سکوی پرتاب |
متحرک |